İlişkileri başarısızlığa sürükleyen dört tutum
John ve Julie Gottman uzun yıllar çalıştıkları boylamsal çalışmalarından elde ettikleri bulgularında ilişkilere ciddi anlamda zarar veren, işleri yolundan çıkaran dört tutum biçimini “mahşerin dört atlısı” şeklinde tanımlamışlardır. Bu yazımda, ilişkileri harap eden bu dört tutumu ve bu tutumların panzehiri olabilecek alternatif davranış örüntülerinden bahsedeceğim…
Eleştiri, savunma, aşağılama ve duvar örme şeklinde tanımlanan dört atlı genel anlamda tartışmalarda tansiyonu yükseltmekte, karşımızdaki kişileri saldırıya uğramış hissettirmekte ve ilişkileri yıpratmaktadır. Mahşerin dört atlısı her ne kadar çiftler arası yapılan araştırmalarda ortaya çıkmış olsa da, pek çok ilişkisel durum gibi ebeveyn-çocuk arası ilişkiler için de kapsayıcı nitelikte gibi düşünülebilir…
#1 Eleştiri
Eleştiri genel anlamda pek çoğumuzun yanlış kavramsallaştırdığı bir tutum biçimi. Burada bahsini etmek istediğimiz tanım eleştirinin yıkıcı boyutu; yani bir problemi karşımızdakinin kusuru olarak görme biçimi… Örneğin; “Çok bencilsin” “Yine aynı şeyi yapıyorsun” “Kontrolcüsün” vb gibi…
Eleştirinin panzehiri: Ben dilini ve duygularımızı kullanarak ifadelerimizi revize etmek. Örneğin: “… hissediyorum, …’ya ihtiyacım var” kalıbını kullanabiliriz… Yorgun hissediyorum, bana daha fazla yardım etmene ihtiyacım var…
#2 Savunma
Olası bir şikayet durumunda, şikayetin sorumluluğunu üzerine almama ve savuşturma hali ilişkileri kısır döngüye sokan bir diğer tutum. Kendimizi savunduğumuzda karşımızdakine “sorumluluk almıyorum” , “ben masumum” ve “sorun bende değil, sende” mesajını ileterek bir kısır döngü oluşmasına neden oluyoruz. Örneğin: “Ben böyleyim”, “Ben senin için neler neler yapıyorum”, “Sen kendine bak”, “Bu senin hatan” vb gibi
Savunmanın panzehiri: Tartışmalarda hemen gard almak yerine önce küçük bir sorumluluk almak tansiyonun yükselmesini engelleyecektir. Örneğin yardım etme konusunda “Evet haklısın bu sıralar sana yeterince yardım edemedim, bundan sonra dikkat ederim” gibi…
#3 Aşağılama
İlişkideki bir tarafın kendini daha üstün tanımlaması veya “ben senden daha üstünüm” mesajını veren herhangi bir iletişim biçimi bu kategoriye giriyor ve aşağılama ilişkileri toksik bir yapıya sokuyor. Alay etme, dalga geçme, taklit, göz devirme yaygın aşağılama tutumlarından sadece birkaçı…İlişki alanında çalışan uzmanlar, aşağılama kültürünü mahşerin dört atlısının en zararlısı olarak tanımlıyorlar ve sağlıklı ilişkiler için mümkün olduğunca bu tutumdan vazgeçilmesini öneriyorlar.
Aşağılamanın panzehiri: Aşağılama yerine takdir odaklı, pozitife odaklanan bir dil kullanabilir, ve karşımızdaki kişiye daha saygılı bir yerden, onu yermeden hislerimizi anlatabiliriz. İhtiyaçlarımızı yine ben dilini kullanarak duygularımızı ifade edebiliriz…
#4 Duvar örme
Söylenenleri dinleyemez hale gelme, aniden soğuma ve susma, iletişim yollarını kapama, küsme ya da bir nevi donma halini duvar örme şeklinde tanımlayabiliriz. Duvarı ören kişi, bu tutumu sırasında karşısındakini duyup problemi çözebilecek halde veya anda değildir. Anda kalabilse dahi içe kapanma haline benzer bir yapıdadır; karşısındaki kişiyi öfkelendirir, karşısındaki kişi kendini sıkışmış, etkisiz ve ilişkide yalnız hissettirir.
Duvar örmenin panzehiri: Duvar örmede en etkili panzehir mola vermektir. Yeniden ana dönebilmek ve problemi tartışabilmek için minimum 20 dakikalık molalar vermek, biraz fiziksel gevşemek, rahatlatıcı bir şeyler yapmak tartışmanın hararetini düşürecektir. Mola verirken güvensiz bir taban oluşturmamak adına karşımızdakine “giderse bir daha gelmez” mesajını vermediğimizden emin olmaya dikkat etmek önemli olacaktır…
Uzm. Psk. Emine KAYA BİCAN
—————
♣ Görsel alıntıdır.
(Kaynak: Altan Aytun, Ö. ve Kaya Ataklı, F. (2020). Karantina sürecinde ilişkiler, Psikoloji İstanbul.)
