Sosyalleşme aşamalarının ilk basamaklarından olan okul deneyimi; ilk akran ilişkilerinin temellerinin atıldığı, çocukların ev dışındaki fiziksel ve sosyal ortamlara geçişle birlikte iletişim becerilerinin geliştiği bir dönemdir. Özellikle okul öncesi eğitime başlangıcın nasıl yapıldığı, çocukların ileriki yaşamlarındaki çeşitli alanlara etkisi olması nedeniyle önemlidir. Bilimsel araştırmalara göre, sağlıklı bir okul adaptasyonu deneyimlendiğinde, çocukların ileriki okul başarısı daha yüksek düzeyde olmakta, özgüvenleri artmakta ve akranları ile ilişkileri daha iyi olmaktadır. Bu nedenle okula öncesi eğime başlangıcın nasıl gerçekleştiği, küçük yaştaki çocukların gelişimi için oldukça önemli olmaktadır.
Okula adaptasyon sürecini tanımlamak üzere Portekizli iki araştırmacı 2016 yılında Üçgensel Adaptasyon Modeli’ni ortaya sürmüşler. Bu modele göre adaptasyon veya uyum üç bileşenden oluşmaktadır: okul, ev ve çocuk. Her bir bileşen farklı faktörlerden beslenmektedir ve idealde bu üçünün bir dengede bulunması öngörülmektedir. Bu üç bileşenin bir arada dengeli şekilde bulunması ancak her zaman çok da mümkün olmayabilir. Bazı durumlarda anne babanın tepkileri adaptasyon sürecini kolaylaştırırken bazı durumlarda ise öğretmenin kullandığı teknikler ve stratejiler sürece olumlu katkılar sağlayabilir. Bu üç bileşenin her birinin birbiriyle iletişimi ilişkisi, çocuğun süreçten nasıl etkilendiği çocuğun kendi özelliklerinin anlaşılmasıyla birlikte çocuk okula karşı olumlu tutumlar geliştirmeye başlayacaktır. Bu nedenle bu üç bileşenin her birinin ayrı ayrı öneminin anlaşılması gerekmektedir.
Başarılı bir okul adaptasyonunun gerçekleşmesi modelde belirtildiği gibi başta çocuğun kendisine, okuldaki 
öğretmenine ve anne-babalara bağlıdır. Çocukların okula veya okul öncesi kuruma başlangıçtaki hazır bulunuşluğu oldukça önemlidir. Okula başlanan ilk günlerde yeni bir ortama adım atmanın verdiği bir güvensizlik duygusu hakim olabilir. Böyle durumlarda çocuklar bağlanma figürlerinden (anne, baba, bakıcı vb) ayrılırken kaygı duyabilir. Bu kaygı çocuklar ortama ve sonrasında öğretmenine güven duymaya başladıkça azalacaktır. Özellikle ilkokul eğitimine başlamadan önce muhakkak bir okul olgunluğu değerlendirilmesi yapılmalıdır. Günümüzde okul öncesi eğitimin yaşı 2 ve 3 yaşlara inse dahi her çocuk kreş deneyimi yaşamamış olabilir. Özellikle de oyun sürelerin oldukça kısıtlı olduğu eğitim düzeninde sosyal, duygusal ve akademik anlamda (kalem tutma vb) hazır oluş oldukça önemlidir ve muhakak değerlendirilmelidir ve şayet gerekiyorsa da ilgili önlemler alınmalıdır. Bireysel ihtiyaçların karşılanması, grupla birlikte hareket edebilme, yönergeleri takip edebilme ve yönergelere uyma okul olgunluğunun temel kriterlerindendir. Bu becerilerini geliştirmiş bir çocuğun okula uyumu çok daha kolay olacaktır.
Adaptasyonun bir diğer bileşeni olan okulun belirlenmesinde de bir çok seçenek çıkıyor karşımıza. seçimlerimiz yaparken bireysel önceliklerimizi ve çocukların ihtiyaçlarını dikkate alınması gerekmektedir. Her kurumun sunduğu imkan, fiziksel özellik ve elbetteki ücreti birbirinden çok farklı. Anne babalar kurumu seçerken kurumların farklılıklarını, genel düzenlerini ve kendi beklentilerine ne ölçüde uyduğunu değerlendirmelidirler. Doğrudan iletişim bu süreçte oldukça önemlidir. İlk zamanlar anne babalar için de bir adaptasyon süreci yaşanmakta kafalarınızda soru işaretleri bulunmaktadır. Sorularınızı sormaktan çekinmeyin! Öğretmenleri veya kurum yöneticilerine endişelerinizi, gözlemlerinizi aktarın. Güven bağı kuruldukça sorularınızın sayısının azaldığını gözlemleyeceksiniz. Bu nedenle okula geçişin öncesinde ve devamında kurumla yapılacak görüşmeler öncelikle anne babaların kaygısını azaltacağından oldukça önem taşımaktadır.
Son bileşenimiz ev: Ev ortamındaki genel rutinin çok değişmediği bir zamanda okula başlangıç yapılmasının en uygun zaman olduğunu bir çok farklı uzman belirtmiştir. özellikle büyük değişimlerin yaşandığı zamanlarda (taşınma, kardeş doğumu vb) okul başlangıcının yapılmaması, çocuğu birden fazla değişimi aynı anda deneyimlememesi adına daha kolaylaştırıcı olacaktır. Ev ortamında da bazı hazırlıkların yapılması gerekmektedir. Kısa ve net yapılan, sürekli tekrar edilmeyen bir hazırlık konuşması çocukların adım atacağı yeni ortama dair fikir üretmesini sağlayacaktır. Bu süreçte eğitim kurumuna yapılan ziyaret, fiziksel ortamın belirsizliğini ortadan kaldıracak ve çocuğun görsel olarak kurumu kafasında canlandırabilmesine olanak sağlayacaktır.
Okula ilk defa adım atan çocukların yaşadığı bu geçiş döneminde en çok ihtiyaç duyduğu şey; bilinmezliğin ortadan kaldırılması ve anlaşıldıklarını görmektir. Okula başlama gibi onlar için çok önemli olan yaşam olayını ve bu yaşam olayı ile ilgili duygularını anlamamıza çok ihtiyaçları vardır. Bu ihtiyacı gidermemizin en büyük nedeni «Ben kimseyi tanımıyorum, burada ne kadar kalacağımı bilmiyorum» kaygısını ortadan kaldırarak okula karşı aidiyet hissetmesini sağlamak. Çünkü bundan sonra gelecek olan okul başarısı ancak bu aidiyet duygusu çocuklara kazandırılırsa gerçekleşecektir. Bu belirsizlikleri giderebilmenin en etkili yollarından biri okulun her aşaması için çocuğu önceden hazırlamak ve çocuğunuzun sorularını tatmin edici şekilde yanıtlamaktır.
Şimdiye kadar yazılan bölümde genel olarak adaptasyon sürecini tanıtmaya çalıştım. Bir sonraki yazımda anne ve babaların okul sürecinde dikkat etmesi gereken unsurlara değineceğim. Yazı dizisinin devamı için buraya tıklayabilirsiniz.
Uzm. Psk. Emine KAYA BİCAN
♣ Görseller alıntıdır.
Kaynaklar:
Akçinar, B. (2013). The predictors of school adaptation in early childhood. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 93, 1099-1104.
Brizuela, B. M., & García-Sellers, M. J. (1999). School adaptation: A triangular process. American Educational Research Journal, 36(2), 345-370.
Correia, K., & Marques-Pinto, A. (2016). Adaptation in the transition to school: perspectives of parents, preschool and primary school teachers. Educational Research, 58(3), 247-264.
Kim, Y. R., & Kim, T. E. (2004). Learner’s stress, school-related coping and academic achievement. Korean J Res Educ, 21, 5-31.
Perry, K. E., & Weinstein, R. S. (1998). The social context of early schooling and children’s school adjustment. Educational Psychologist, 33(4), 177-194.
